Ζέφη Κρούμτση: Συνεπιμέλεια μετά το διαζύγιο - Πώς ορίζεται στην πράξη

Γράφει η δικηγόρος Ζέφη Κρούμτση

Την περασμένη εβδομάδα ψηφίστηκε από τη Βουλή και ήδη δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ ο Νόμος 4800/2021 που αφορά μεταρρυθμίσεις σε θέματα οικογενειακού δικαίου αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, μεταξύ άλλων και της πολυσυζητημένης τους τελευταίους μήνες συνεπιμέλειας. Σκοπός του δε κατά το άρθρο 1 αποτελεί η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου δια της ενεργού παρουσίας και των 2 γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού.

Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό θέμα με τεράστια κοινωνική ευαισθησία, ηθικές και νομικές προεκτάσεις και ανθρώπινο πόνο.

Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια στατιστικές έρευνες καταγράφουν ραγδαία αύξηση των διαζυγίων και λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και πρόσφατα μετά την περιπέτεια με τον covid-19 και τον περιορισμό των ατόμων εντός της οικίας, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις αυξήθηκαν σημαντικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να αποτελούν τα ‘αθώα θύματα’ μιας πολύ οδυνηρής κατάστασης και να υφίστανται τις συνέπειες ενός γεγονότος για το οποίο δε φέρουν καμία απολύτως ευθύνη. Τα κυριότερα δε προβλήματα που πρέπει να ξεπεράσουν οι διαζευγμένοι γονείς και για τα οποία συνήθως καταλήγουν σε αντιδικία είναι η διατροφή και η επιμέλεια-επικοινωνία. 

Τίθεται επομένως το ερώτημα: Είναι η αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου ένα πάγιο αίτημα των γονέων που έχουν χάσει δικαστικά την επιμέλεια των παιδιών τους μετά από διαζύγιο και ζητούν την εναρμόνιση του ελληνικού δικαίου με αυτό των άλλων ευρωπαϊκών κρατών, όπου η συνεπιμέλεια είναι κανόνας; Αν ναι, μπορεί αυτή να λειτουργήσει στη χώρα μας;

Κατά τον υπουργό Δικαιοσύνης κ. Τσιάρα δεν υφίσταται θέμα υποχρεωτικής συνεπιμέλειας. Αν δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία, την απόφαση θα πάρει ο φυσικός δικαστής. Η συνεπιμέλεια δεν είναι υποχρεωτική, παρά μόνο για τον δικαστή. Οι γονείς είναι ελεύθεροι να συμφωνήσουν κάτι άλλο. Πρέπει όμως να είναι υποχρεωτική για το δικαστήριο, ακριβώς για να εξωθούνται οι γονείς στη συνεννόηση. Οι φωνές κατά της δήθεν υποχρεωτικής συνεπιμέλειας στην πραγματικότητα αρνούνται τη συνεπιμέλεια κ όχι την υποχρεωτικότητα. Αν αποδειχθεί ότι το συμφέρον του παιδιού είναι να ασκεί την επιμέλεια ένας, τότε θα την ασκεί την επιμέλεια ένας. 

Τι ισχύει μέχρι τώρα;

Τα δικαστήρια σήμερα δίνουν την επιμέλεια ως επί το πλείστον στις μητέρες. Ιδίως σε επίπεδο Πρωτοβάθμιων Δικαστηρίων αλλά και Ασφαλιστικών μέτρων (Προσωρινή ρύθμιση κατάστασης) τα ποσοστά της επιδίκασης της επιμέλειας των ανηλίκων υπέρ “της μητέρας” αγγίζουν το 85-90%. Όχι ότι δεν εκδίδονται αποφάσεις για συνεπιμέλεια, αλλά με φειδώ.

Μπαράζ αντιπαραθέσεων ξέσπασε ήδη από την κατάθεση του νομοσχεδίου του παρόντος Νόμου με παιδοψυχιάτρους, τον Σύνδεσμο για τα δικαιώματα των γυναικών, την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, την ολομέλεια των ΔΣΕ να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για το εν λόγω νομοθέτημα, με διαφορετική ο καθείς επιχειρηματολογία και μετά με το ‘αντάρτικο’ των 2 γυναικών βουλευτών της Κυβέρνησης που καταψήφισαν το νομοσχέδιο, εστιάζοντας όμως όλοι τους στα εξής σημεία που αφορούν και τις σημαντικότερες αλλαγές του νέου Νόμου:

1) Άρθρο 7 του Ν.4800/2021

Από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας - Τροποποίηση του άρθρου 1510 Α.Κ. - Αντικατάσταση του τίτλου και του άρθρου 1513 Α.Κ.

1.Στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1510 του Αστικού Κώδικα μετά τις λέξεις "από κοινού" προστίθενται οι λέξεις "και εξίσου" και το εδάφιο διαμορφώνεται ως εξής: "Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου.".

 Ο ισχυρισμός τους λοιπόν είναι ότι με τη διάταξη αυτή και τον όρο ‘εξίσου’ εισάγεται η υποχρεωτική εναλλασσόμενη κατοικία για το τέκνο, η οποία κατά τις εκτιμήσεις όλων σχεδόν των παιδοψυχιατρικών ενώσεων, δεν είναι συμβατή με την ανάγκη του για τη διατήρηση ενός σταθερού περιβάλλοντος ως αναγκαίας συνθήκης για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή του. Επιπρόσθετα, εάν κατά τη γνώμη τους ο όρος ‘εξίσου’ κρίνει την ισόχρονη διαμονή του παιδιού και στους 2 γονείς του, αυτή προϋποθέτει ότι οι τελευταίοι έχουν ομαλή σχέση μεταξύ τους κ έχουν αποδεχτεί τον χωρισμό τους. Ειδάλλως όταν η μεταξύ των σχέση είναι συγκρουσιακή, αυτή η ισότητα αποφάσεων και χρόνου μεταξύ των γονέων μπορεί να είναι επικίνδυνη για το παιδί. 

2) Άρθρο 13 του Ν.4800/2021

Δικαίωμα επικοινωνίας - Αντικατάσταση του άρθρου 1520 Α.Κ.

Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. 

Η διάταξη αυτή καθιερώνει το τεκμήριο του 1/3 του συνολικού χρόνου του τέκνου ως ελάχιστου χρόνου επικοινωνίας του, δια φυσικής παρουσίας, με τον γονέα, με τον οποίο δεν θα διαμένει. Δεν είναι, κατ' αρχάς, σκόπιμη και νομοτεχνικά ορθή κατά τη γνώμη τους η εισαγωγή ποσοτικού κριτηρίου στη ρύθμιση προσωπικών σχέσεων και δη των σχέσεων γονέα-τέκνων. Ο μη προσδιορισμός του χρόνου αναφοράς της διάταξης (π.χ. ανά εβδομάδα, μήνα, έτος) είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσει προβλήματα. Επίσης ελλοχεύει ο σοβαρός κίνδυνος, προκειμένου να συμπληρωθεί ο χρόνος αυτός, το τέκνο να πρέπει να βρίσκεται με τον γονέα με τον οποίο δεν θα διαμένει, ολόκληρη την περίοδο των διακοπών και τα Σαββατοκύριακα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του «κακού γονέα», ο οποίος θα πρέπει να διαχειρίζεται όλη τη δύσκολη πλευρά της καθημερινότητας του παιδιού (σχολικές υποχρεώσεις, εξωσχολικές δραστηριότητες κ.λπ.) και του «καλού γονέα», ο οποίος θα βρίσκεται με το παιδί κατά τους χρόνους των διακοπών, ανάπαυλας και αναψυχής και την εν γένει «εύκολη» πλευρά της ζωής του παιδιού, υποστηρίζουν.

Εν κατακλείδι, με τις αλλαγές που επέρχονται ο νομοθέτης θέλει να τονίσει τη σημασία της συνεισφοράς και των 2 γονέων στην ανατροφή του παιδιού με τη φυσική τους παρουσία και τη φροντίδα αυτού. 

Η στόχευση του νόμου στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του τέκνου είναι αδιαμφισβήτητα θετική, διότι το Οικογενειακό Δίκαιο οφείλει να είναι παιδοκεντρικό, ωστόσο η «ευλυγισία» του όρου αυτού, αφήνει περιθώριο για «χειραγώγησή» του εκ μέρους των γονέων, προς όφελος των δικών τους συμφερόντων. Σαφώς και πρέπει να επικροτήσουμε την πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης όταν μετά από 4 δεκαετίες μετά τη μεγάλη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου το 1983, δεν έχει επιχειρηθεί άλλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού αυτού. 

Ωστόσο θεωρώ ότι υπάρχουν νομοτεχνικές αστοχίες που χρήζουν διευκρίνισης και περαιτέρω ερμηνείας.

Ο νέος νόμος θέτει την κοινή επιμέλεια ως κανόνα, όπως μέχρι σήμερα κανόνας ήταν η αποκλειστική επιμέλεια. Για την επικοινωνία δίνει υποχρεωτικά το 1/3 του χρόνου στον άλλο γονέα. Κατ’ εμέ επιχειρείται κατά κάποιον τρόπο η εκ των προτέρων δέσμευση του δικαστή προς μία κατεύθυνση.

Τίθεται επομένως το εύλογο ερώτημα: Αν καθιερώνεται με τον νέο νόμο πραγματική ισότητα των γονέων στο ζήτημα της ανατροφής των τέκνων, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε διάθεση κατάχρησης να εξαλείφεται, σε δύο ανθρώπους που δεν τα κατάφεραν και είναι δύσκολο να συνεννοηθούν, πώς να αναμένει κανείς από τον γονέα που χωρίζει και είναι γεμάτος με αρνητικά συναισθήματα να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, όταν απλά δύναται να μην το πράξει, με μοναδική λύση, αυτή της Δικαιοσύνης;

Και για να ρυθμίσει ένας νόμος ζητήματα επιμέλειας θα πρέπει να συνοδευτεί και από υποστηρικτικές δομές που θα λειτουργούν εύρυθμα. Δύνανται όλα αυτά να συμβούν στην πράξη; Η απάντηση θα δοθεί σε βάθος χρόνου με το νομολογιακό υλικό που θα συγκεντρωθεί.

Η συνεπιμέλεια δεν πρέπει να γίνει μόδα και δεν πρέπει να είναι δικαίωμα όλων, αλλά εκείνων που άξια μπορούν να αντεπεξέλθουν, ώστε με τη βοήθεια της επιστήμης και της δικαιοσύνης να αποδίδονται τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Άλλωστε γονιός για να είσαι πρέπει και να το θέλεις! 

ΖΕΦΗ Δ. ΚΡΟΥΜΤΣΗ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ