Λουτρά Πόζαρ … μια ιστορία κάτω από την φωτιά

Άρθρο στην Τουριστική Εφημερίδα Ελληνικός Τουρισμός

«Κάτω από την φωτιά» στην μακεδονίτικη ντοπιολαλιά σημαίνει η λέξη Πόζαρ. Υ(Πό) … του (Ζαρ)εως, κατά λέξη, όπου ζάρι είναι μέχρι και σήμερα η φράση σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και της Ελλάδας, για το κατακόκκινο από την φωτιά, κάρβουνο. Οι γνωστές από την αρχαιότητα ιαματικές πηγές του Πόζαρ, κοντά στα χωριά Λουτράκι και Ορμα του Ν.Πέλλας, μόλις 30’ από την Έδεσσα με τους πασίγνωστους καταρράκτες, αποτελούν έναν πυλώνα της τοπικής βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, με μοναδικά χαρακτηριστικά που αποτελούν, στοιχεία προστιθέμενης αξίας του Ελληνικού Τουρισμού της ενδοχώρας.

Λειτουργούν με ευθύνη της τοπικής Δημοτικής Επιχείρησης όλο το χρόνο με πισίνες, εξωτερικές και εσωτερικές, πισίνες μέσα και δίπλα στο ποτάμι, σε μια κατάφυτη κοιλάδα, η οποία στο πέρασμα του χρόνου, έχει διαμορφώσει και μια σειρά σπηλαίων μεγάλης γεωλογικής αξίας. 

Επίσημα ως λουτρά έχουν αναγνωριστεί από το 1920, ενώ έχουν παρελάσει χιλιάδες γιαγιάδες και παππούδες για τα ιαματικά τους μπάνια, μιας και η επί της ουσίας τουριστική ανάπτυξη με προσέλκυση επισκεπτών όλων των ηλικιών ξεκινά μετά το 1995 και την ίδρυση του Χιονοδρομικού Κέντρου του Καιμάκτσαλάν στην βάση του Τοπικού Αναπτυξιακού Προγράμματος το οποίο στήριξε ο Δήμος Έδεσσας, μαζί με τις κοινότητες, στις τότε επαρχίες Έδεσσας και Αλμωπίας. Ο τότε ρέκτης δήμαρχος Έδεσσας κ.Χ.Βοσνάκης στήριξε τις πρωτοβουλίες μιας σειράς παρεμβάσεων, μέσω της τοπικής ομάδας δράσης της Αναπτυξιακής Πέλλας που μόχλευσαν πόρους από την ΕΕ και ιδιωτικά κεφάλαια και άλλαξαν τον τουριστικό χάρτη προσφοράς της περιοχής.

Η κοινότητα Λουτρακίου αρχικά και ο Δήμος Αλμωπίας στην συνέχεια, με αργά και σταθερά βήματα στήριξαν το πλούσιο αγροτουριστικό προϊόν της περιοχής. Συνδέθηκαν με το Σύνδεσμο Ιαματικών Πηγών Ελλάδος και μαζί με τους υπόλοιπους τοπικούς φορείς, τους πολιτιστικούς συλλόγους και τις ενώσεις στήριξαν το πολιτιστικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό υπόβαθρο της περιοχής, το άνοιξαν στους επισκέπτες, προσελκύοντάς τους 365 μέρες το χρόνο, όλες τις εποχές σε ένα συνδυασμό δράσεων, εμπειριών και επιμέρους τοπικά δικτυωμένων προορισμών. 

Το 2005 ύστερα από πρόσκληση της Αναπτυξιακής Πέλλας, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή ΑΠΘ κ.Μίντση, προσκλήθηκαν Αυστριακοί ειδικοί σε θέματα τουρισμού οι οποίοι τόνισαν την ανάγκη στήριξης του μοντέλου, με ένα ιαματικό κέντρο δημοσίου συμφέροντος, με βάση την τοπική αυτοδιοίκηση, για την τόνωση της μικρής επιχειρηματικότητας. Σημειώνουμε ότι είχε προηγηθεί μελέτη του … «Αυστριακού Οργανισμού Τουρισμού» για την Ορεινή Πέλλα(!) στην βάση της διασποράς τεχνογνωσίας και τεχνολογίας ιατρικού τουρισμού. 

Παράλληλα, μια ενδιαφέρουσα ιστορία είναι ότι μόλις πριν 20 χρόνια αποφασίστηκε στο πλαίσιο της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουρισμού Πέλλας με Διευθυντή τότε τον κ.Αθανάσιο Δήμτση και με την σύμφωνη γνώμη του προέδρου της κοινότητας Λουτρακίου κ.Χρήστου Λιούγα, στο Branding της περιοχής βασικό διακριτό στοιχείο να αποτελέσει η παλιά ονομασία του χωριού. Το Πόζαρ. Έως τότε η προώθηση της περιοχής γινόταν με βάση την λογική της τοποθεσίας(😉  «Λουτρά Λουτρακίου» στέλνοντας βέβαια τους δυνητικούς επισκέπτες απευθείας στο, ένα και μοναδικό, αναγνωρίσιμο Λουτράκι της Ελλάδας που δεν άλλο από το Λουτράκι της Κορινθίας. Στην αλλαγή αυτή, σημαντική ήταν η βοήθεια πολλών δημοσιογράφων της εναλλακτικής τουριστικής-ταξιδιωτικής δημοσιογραφίας προεξάρχοντος του Ντίνου Κιούση στην τότε «Καθημερινή» και μη εξαιρουμένου του Γιώργου Καραχρήστου όπου μέσω τουριστικών οδηγών βοήθησαν σε αυτή την κατεύθυνση. 

Έκτοτε κύλισε πολύ νερό στο φαράγγι του θερμοπόταμου, του ποταμού Τοπλίτσα που διαρρέει την κοιλάδα των Λουτρών,  Ράμνο Μπορ (=Ισιο Πεύκο) και δημιούργησε μια σειρά επενδύσεων από επιχειρηματίες της περιοχής, και της χώρας συνδυάζοντας τις δραστηριότητες στο τρίπτυχο φύση-υγεία-ευεξία. Την βάση λοιπόν πάντα, αποτελούσε η ιαματική πηγή, η οποία και σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία πρέπει να είναι στο κέντρο της κοινότητας έτσι ώστε το νερό να είναι προσβάσιμο ισότιμα και δίκαια σε όλους τους επισκέπτες, σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη του προορισμού τους stakeholders δηλαδή. Ταυτόχρονα την διαχείριση υπέρ του τοπικού συμφέροντος διασφάλιζε η τοπική αυτοδιοίκηση ως αναπτυξιακό πόρο της περιοχής η οποία ως δημοκρατικά εκλεγμένη φρόντιζε και συνεχίζει να φροντίζει για το καλύτερο. 

Με αυτό τον τρόπο οι Ξενοδόχοι και οι Εστιάτορες, ασχολούνται αποκλειστικά με την ποιότητα και την εξέλιξη στις επιχειρήσεις τους και όχι με την απόκτηση προνομιακής πρόσβασης στο νερό. Η εξασφάλιση της λειτουργίας της πηγής μάλιστα με πρόσβαση στις υπηρεσίες … επί 24ωρο(!) δίνει στους επισκέπτες και την περιοχή μια νέα διάσταση. Επισκέπτες τόσο από το κοντινό Χιονοδρομικό Κέντρο του Καιμακτσαλάν, όσο και από το ορεινό θέρετρο του Παραδοσιακού Οικισμού του Αγίου Αθανασίου αλλά και από την πόλη της Έδεσσας αλλά και της Θεσσαλονίκης δημιουργούν μια επιπλέον ημερήσια κινητικότητα. Με άλλα λόγια η τοπική αυτοδιοίκηση εξασφαλίζει την ανεξαρτησία του τοπικού αναπτυξιακού πόρου και δημιουργεί συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού και κατ’ επέκταση υγιούς επιχειρηματικότητας. 

Σήμερα επισκέπτες από όλο τον κόσμο έρχονται για την ευεξία σώματος και πνεύματος. Λειτουργούν πάνω από 200 επιχειρήσεις φιλοξενίας, εστίασης και εναλλακτικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, ενώ σημαντικό είναι και το πολιτιστικό καλεντάρι τοπικών πολιτιστικών συλλόγων που υποστηρίζουν τοπική κοινωνία και επισκέπτες. Πέρα από τις υπηρεσίες υγείας πολλοί δυτικοευρωπαίοι έρχονται να μάθουν Ελληνικούς και Μακεδονικούς χορούς σε 15ήμερα σεμινάρια ενώ δεν είναι λίγοι οι επισκέπτες που έρχονται να δουν το Ντόμπρο Πόλε, το σημείο που ξεκίνησε η αρχή του τέλους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τα σημεία των μαχών όπου έπεσαν χιλιάδες στρατιώτες, την περίοδο των αρχών του αιώνα στο διεθνώς αναγνωρισμένο «Μακεδονικό Μέτωπο». Επισκέπτες από την Γαλλία, την Σερβία, την Αγγλία, την Σκωτία, την Ρωσία, τον Καναδά, την Νέα Ζηλανδία, την Αλγερία, την Σενεγάλη, το Μαρόκο, την Ινδία, την Αίγυπτο, την Αλβανία, το Σουδάν, το Μαυροβούνιο, την Ιταλία, την Πορτογαλία αλλά και το μακρινό … Θιβέτ και Βιετνάμ, όπως φυσικά και πολλοί Έλληνες που συμμετείχαν στην στρατιά της Ανατολής έρχονται μαζί με Γερμανούς, Αυστριακούς και Βούλγαρους, της «άλλης πλευράς» να δουν τους «άγνωστους ήρωες» του Βαλκανικού Μετώπου …  τους απλούς στρατιώτες που είχαν την δική τους μανούλα, τους δικούς τους ανθρώπους όπου σήμερα οι απόγονοι των οποίων, ψάχνουν τα σημεία των μαχών αλλά και των πολλών ειρηνικών έργων των δικών τους ανθρώπων που άλλαξαν την μορφή της περιοχής.

Το 2018 η υπουργός Τουρισμού κ.Έλενα Κουντουρά αναγνωρίζοντας της προσπάθειες εξωστρέφειας και διασύνδεσης δίνει οντότητα «Στα βήματα του Χο Τσι Μινχ» στην Ελλάδα βάζοντας τα θεμέλια για την διασύνδεση με τις αγορές της Ασίας ενώ το 2019 υπογράφεται με διακρατική συμφωνία το συνοριακό σημείο στην περιοχή Προμάχων μεταξύ της Ελλάδας και της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας το οποίο θα βοηθήσει σημαντικά την όδευση χιλιάδων επισκεπτών στα παραπάνω σημεία και φυσικά στα Λουτρά Πόζαρ. Σημειώνουμε ότι η παγκόσμια προσωπικότητα του Χο Τσι Μινχ συνδέεται με την περιοχή της Μακεδονίας μιας και φέρεται να ήταν στην περιοχή την περίοδο που αναφέρουμε παραπάνω. Ένα πασίγνωστο μνημείο των μαχών είναι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του Καιμάκτσαλάν που επισκέπτονται χιλιάδες ιδιαίτερα την χειμερινή περίοδο λόγω της λειτουργίας εκεί του ομώνυμου Χιονοδρομικού Κέντρου.

Παράλληλα η περιοχή διαθέτει μια ακόμη λουτροπηγή στην περιοχή της Σκύδρας, στο Λουτροχώρι, όνομα και μη χωριό που λένε, αλλά και μια μεγάλη ιστορία σχετικά με το τρενάκι της Καρατζόβας που μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές συνδυαστικές πράσινες παρεμβάσεις στις εγκαταστάσεις και τις μετακινήσεις από την τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση που μπορούν να ενταχθούν στο ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ ενισχύοντας τον τουρισμό, τον προορισμό και τις πράσινες επενδύσεις όπως άλλωστε κάτι ανάλογο μπορεί να γίνει σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Η διασύνδεση των τομέων παραγωγής, της αγροδιατροφής, της μεταποίησης μικρής κλίμακας και του εμπορίου με τον τουρισμού μπορεί να προκαλέσει πολλά διαδοχικά θετικά σοκ στην τοπική, περιφερειακή και ως εκ τούτου και στην εθνική οικονομία. Οι ισορροπίες λοιπόν είναι ένα σημαντικό θέμα στην βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη στο πλαίσιο της διαχείρισης προορισμών με στόχο και την κοινή ωφέλεια στους κατοίκους της περιοχής παράλληλα με τις εμπειρίες προστιθεμένης αξίας των επισκεπτών.

Δυστυχώς η απόφαση της κυβέρνησης για εκχώρηση των πηγών σε μια Αναπτυξιακή Εταιρεία ΑΕ, με παράλληλη μεταφορά των περιουσιακών στοιχείων και του ακινήτου, θα προκαλέσει διατάραξη αυτής της ισορροπίας μιας και επί της ουσίας θα δίνει την δυνατότητα προνομιακής πρόσβασης σε κάποια ιδιωτικά συμφέροντα αγνοώντας την κοινή τοπική προσπάθεια, των τοπικά εγκατεστημένων επιχειρήσεων αλλά και της τοπικής κοινωνίας λειτουργώντας επί της ουσίας σε βάρος τους. Συνεπώς η προσπάθεια σε αυτή την κατεύθυνση είναι μάλλον … αντιαναπτυξιακή σε βάρος όχι μόνο των επιχειρήσεων αλλά και ολόκληρης της ευρύτερης περιοχής. Μην ξεχνάμε ότι ραχοκοκαλιά της Ελληνικής Οικονομίας είναι οι μικρές επιχειρήσεις οι οποίες είναι και το ζητούμενο την επόμενη ημέρα της μετά-covid εποχής σε θέματα ασφάλειας αλλά και το ζητούμενο στα θέματα ποιότητας έτσι όπως τα αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες. Δεν είναι τυχαίο ότι σύσσωμη η τοπική αυτοδιοίκηση και οι φορείς αντέδρασαν στην αντιαναπτυξιακή εκχώρηση των λουτρών αποικιακού τύπου σε κάθε περιοχή της χώρας και φυσικά και στην Πέλλα. Εάν αυτή η Αναπτυξιακή Εταιρεία ΑΕ ήθελε πραγματικά να βοηθήσει τις λουτροπηγές της Ελλάδας θα έπρεπε να φροντίσει την δικτύωση τους, την εκπαίδευση των στελεχών της αυτοδιοίκησης, την τουριστική προβολή και την τεχνολογική τους ωρίμανση διασυνδέοντας τον ιαματικό με τον ιατρικό τουρισμό, στην βάση της κοινής ωφέλειας και της τοπικής αγροτουριστικής παραγωγής αλλά και της ωφέλειας της ελληνικής βιομηχανικής ιατρικής τεχνολογίας και έρευνας στο όνομα της εξωστρεφούς ανταγωνιστικότητας μέσα από την συμπληρωματικότητα. Η Ελλάδα είναι το άθροισμα των μερών της.

Προς το παρόν φαίνεται σε κάποιους ιδεοληπτικά πάσχοντες εγκεφάλους, ότι τους ενδιαφέρει η άνευ όρων εκχώρηση σε συμφέροντα τρίτων που έχουν σκοπό τον θάνατο των χιλιάδων μικρών επιχειρήσεων στο όνομα … άραγε ποιάς ανάπτυξης;  Πρόσφατη για παράδειγμα είναι η επαναδημοτικοποίηση της λειτουργίας της δημοτικής πισίνας Στρασβούργου όπου οι κάτοικοι απαίτησαν την λειτουργία της δομής με ίση πρόσβαση σε όλους τους πολίτες με λογικό κόστος μιας και η ιδιωτικοποίηση λειτουργούσε σε βάρος των πολιτών παρέχοντας μειωμένες υπηρεσίες ανακόλουθες σε σχέση με τις τιμές έχοντας αναπτύξει μονοπωλιακές τακτικές που μόνο σχέση με την κοινή ωφέλεια δεν είχαν. Τα παραδείγματα από όλη την Ευρώπη είναι πάμπολλα και σημαντικό να τα λάβουμε υπόψη στα τελικά αναμενόμενα αποτελέσματα. Η βάση είναι η συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση με την στήριξη και την ανάπτυξη της υγιούς επιχειρηματικότητας και δικτύωσης σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς. Οι μονοπωλιακές συνθήκες στο επίπεδο αυτό εκ μέρους της ιδιωτικής οικονομίας προκαλούν εκ των πραγμάτων πολλές φορές ασυδοσία με πολλά αρνητικά παραδείγματα δυστυχώς και στην Ελλάδα. Και οι μεν και οι δε πρέπει να βάλουν … νερό στο κρασί τους με στόχο την κοινή ωφέλεια και όχι ιδεοληπτικά προτάγματα.

Δυστυχώς και με το νομοσχέδιο για την Διαχείριση Προορισμών επιχειρείται ένας εκφυλισμός εννοιών και ένας προσεταιρισμός μιας υποτιθέμενης ιδιωτικοποίησης που στην ουσία βλάπτει την ιδιωτική οικονομία και την υγιή μικρή επιχειρηματικότητα βλάπτοντας συνολικά όλο το τουριστικό οικοσύστημα και επί της ουσίας τον Ελληνικό Τουρισμό. Στο ίδιο μήκος κύματος απαιτείται να κινηθεί και κάθε περιφερειακή διοίκηση της χώρας. Δουλειά τους είναι η επιμέρους δικτύωση των προορισμών στην βάση της θεματικότητας διευκολύνοντας τους επισκέπτες και δημιουργώντας τουριστικά παρατηρητήρια σε συνεργασία με τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα. Δυστυχώς πολλές φορές βλέπουμε οι περιφέρειες και οι διοικήσεις τους να αποτελούν παραμάγαζα της κεντρικής πολιτικής σκηνής αφαιρώντας από μόνοι τους την βιώσιμη αναπτυξιακή λογική προς όφελος των τοπικών κοινωνιών και της χώρας. Το σημαντικό είναι δράσεις ουσιαστικής στήριξης της προσφοράς υπέρ των επισκεπτών και των πολιτών και όχι επιφανειακού τύπου επικοινωνία.

Η σύγχρονη διαχείριση προορισμών απαιτεί στην βάση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης την υιοθέτηση κριτηρίων που συνδυάζουν τους ανθρώπινους πόρους και την διαχείριση σε ένα συνδυασμό δημοσίου και ιδιωτικού μάνατζμεντ μαζί με τον σεβασμό στην φυσική κληρονομιά και τα φυσικά αξιοθέατα, την πολιτιστική κληρονομιά (άϋλη και υλική) αλλά και την ωφέλεια στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της περιοχής. Όλα αυτά με διάρκεια στο χρόνο και με διασπορά στο χώρο.

Μέχρι τότε απολαύστε μια βουτιά στα ζεστά νερά του Πόζαρ με 37C, ακριβώς δηλαδή την θερμοκρασία του νερού στο ανθρώπινο σώμα και ξεκουραστείτε απολαμβάνοντας ως παραθεριστές το βιβλίο «Ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο» του Lionel Casson όπου μνημονεύονται πολλές συνήθειες των αρχαίων ταξιδιωτών και φυσικά επισκεπτών των λουτρών από την αρχαιότητα, κάτι που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.

Καλό Καυτό Καλοκαίρι όπου κι αν είστε

Ευάγγελος Κυριακού 

Ειδικός Διαχείρισης Προορισμών

(Άρθρο στην Τουριστική Εφημερίδα Ελληνικός Τουρισμός)