Η μάστιγα της βίας κατά των γυναικών - Γράφει η δικηγόρος Ζέφη Κρούμτση

Γράφει η δικηγόρος Ζέφη Κρούμτση

Πολύ πριν την κρίση του κορoνoϊού, μια άλλη σκιώδης, αλλά εξίσου υποχθόνια πανδημία εξελισσόταν και εξελίσσεται για πολλά χρόνια: αυτή της έμφυλης βίας.

Πρόσφατα, μια δημόσια εξομολόγηση – καταγγελία άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για να αφυπνιστεί η ελληνική κοινωνία στο θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης και της κακοποίησης των γυναικών εν γένει. Η δημόσια αποκάλυψη περιστατικών βίας και κακοποίησης, αποτέλεσε αφορμή να λύσουν τη σιωπή τους και να μιλήσουν για αντίστοιχες βιωματικές εμπειρίες πολλές γυναίκες από διάφορους εργασιακούς χώρους. Πλήθος δημοσιευμάτων την ακολούθησαν, με τη δημοσιοποίηση μάλιστα στο δικό μας «#MeToo», και άλλων σοβαρών περιπτώσεων κακοποίησης και παρενόχλησης, φέρνοντας στο προσκήνιο της επικαιρότητας το θέμα της κακοποίησης και της βίας κατά των γυναικών στην εποχή μας, ενός θέματος πολυσύνθετου, με σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις, το οποίο απαιτεί διεπιστημονικότητα και το οποίο βέβαια στα πλαίσια του παρόντος χώρου είναι αδύνατο να εξαντλήσουμε, παρά μόνο είναι εφικτό να ‘σκαλίσουμε’ την επιφάνειά του. 

Παράλληλα, οι ιδιαίτερες συνθήκες της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, κάτω από τις οποίες, ούτως ή άλλως ζούμε, που κλόνισαν κάθε πλευρά της κοινωνικής μας ζωής και γενίκευσαν τον φόβο, την ανασφάλεια για την υγεία και για την «επόμενη μέρα» στην εργασία, στην καθημερινότητά μας, είχαν ως αποτέλεσμα να οξυνθούν και οι καταδικαστέες και απαράδεκτες συμπεριφορές απέναντι στις γυναίκες και κυρίως η ενδοοικογενειακή βία. Σε όλα τα κράτη καταγράφηκε αύξηση των περιστατικών βίας σε βάρος των γυναικών κατά 25%. 

H κακοποίηση και η βία κατά των γυναικών μπορεί να συμβεί σε διάφορα περιβάλλοντα σύμφωνα με τους ειδικούς, αλλά οι περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνουν σε κάποιο περιβάλλον ασφάλειας για το θύμα, όπως είναι το σπίτι, υποστηρίζουν οι ειδικοί. Στον εργασιακό και φιλικό χώρο, η κακοποίηση έχει να κάνει με την εξουσία. Πρόκειται για άτομα που αισθάνονται ότι μπορούν να ασκήσουν εξουσία πάνω σε άλλα άτομα λόγω της θέσης που κατέχουν.

Η βία κατά των γυναικών ή η κακοποίησή τους περιλαμβάνει κάθε πράξη βίας που στηρίζεται στο φύλο και έχει ως αποτέλεσμα ή είναι δυνατό να έχει ως αποτέλεσμα, τη σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέτοιων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας, είτε αυτό προκύπτει στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή (4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών, Πεκίνο, 1995).

Επομένως, ο όρος βία ή κακοποίηση περιλαμβάνει και μπορεί να πάρει τις εξής μορφές, ανάλογα με τον χώρο, όπου αυτή εκδηλώνεται:

α) Βία μέσα στα πλαίσια μιας κοινωνίας: σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, σεξουαλική κακοποίηση, βιασμός (χωρίς να αποκλείονται και άλλες μορφές πχ. trafficking/σωματεμπορία).

β) Βία μέσα στα πλαίσια μιας οικογένειας: Ενδοοικογενειακή βία.

Ίσως η πιο κοινή και συνηθέστερη μορφή βίας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σήμερα είναι η σεξουαλική παρενόχληση. 

Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί παραβίαση του νόμου 3896/ΦΕΚ 207/8.12.2010, «Για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης». Με τον νόμο αυτόν (που αντικατέστησε τον Ν. 3488/2006) βελτιώθηκε, απλουστεύτηκε και κωδικοποιήθηκε η ισχύουσα μέχρι τώρα νομοθεσία, σύμφωνα με το πνεύμα και τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/54/ΕΚ, η οποία προβλέπει ότι ο εργοδότης πρέπει να μεταχειρίζεται ισότιμα τα φύλα. Ο νόμος απαγορεύει ρητά τις διακρίσεις. Η σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται πλέον ως διάκριση του εργαζομένου λόγω φύλου, με αποτέλεσμα να μπορούν να αποδοθούν πλέον ευθύνες στον εργοδότη για παρενόχληση του προσωπικού και σε ορισμένες περιπτώσεις για την παρενόχληση που ασκούν εργαζόμενοι σε άλλους συναδέλφους.

Ο Συνήγορος του Πολίτη, ως ανεξάρτητη Αρχή, αρμόδια πλέον να εξετάζει καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση, δίνει τον εξής ορισμό, του τί συνιστά σεξουαλική παρενόχληση: «Σεξουαλική παρενόχληση είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος (άρθρο 2 παρ. δ του ν. 3896/2010). Η σεξουαλική παρενόχληση εξομοιώνεται με διάκριση λόγω φύλου, η οποία μπορεί να αφορά στον ίδιο βαθμό άνδρες και γυναίκες. Απαγορεύεται τόσο στον εργασιακό χώρο και κατά την αναζήτηση εργασίας (ν. 3896/2010) όσο και κατά την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών (ν. 3769/2009). 

Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι o Ν. 3896/2010 επέφερε μια σημαντική τομή στο υπάρχον νομικό πλαίσιο. Για πρώτη φορά προβλέπεται η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης σε περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης, δηλαδή εν προκειμένω, ο εργοδότης είναι πλέον αυτός που πρέπει να αποδείξει ενώπιον του δικαστηρίου ή της αρμόδιας αρχής ότι δε συνέβη παρενόχληση έπειτα από πιθανολογημένη καταγγελία ότι συνέβη, και όχι η εργαζόμενη-θύμα (κάτι που δεν ισχύει ωστόσο στη διαδικασία ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων). Σε κάθε περίπτωση το θύμα μπορεί να προσφύγει στη Δικαιοσύνη απαιτώντας την άρση της παράνομης συμπεριφοράς, τη μη επανάληψή της στο μέλλον και να αξιώσει μάλιστα και αποζημίωση για κάθε υλική ή ηθική ζημία που υπέστη. Ο δράστης της σεξουαλικής παρενόχλησης διώκεται και ποινικά κατόπιν υποβολής μήνυσης σε βάρος του από το θύμα. Επίσης, το θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης μπορεί να προστατευθεί και με τις διατάξεις που αφορούν την εξύβριση (361 ΠΚ) και την κατάχρηση σε γενετήσια πράξη (343 ΠΚ), σε συνδυασμό με την κατά το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα αξίωση για προσβολή της προσωπικότητας.

Βέβαια, η σεξουαλική παρενόχληση, πέραν του χώρου εργασίας μπορεί επίσης να λαμβάνει χώρα σε χώρους εκπαίδευσης, αθλητισμού, θρησκευτικής λατρείας, σε κοινωνικά ιδρύματα καθώς και σε οποιοδήποτε τομέα της κοινωνικής ζωής, όπου η ιεραρχία και οι σχέσεις εξουσίας μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες ευαλωτότητας και θυματοποίησης.

Σεξουαλική κακοποίηση είναι ο εξαναγκασμός σε ερωτική πράξη χωρίς την θέληση του ενός, αλλά και οποιαδήποτε λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που προσβάλλει το άτομο. Βιασμός είναι ο εξαναγκασμός ατόμου, με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου, σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της (άρθρο 336 παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα). Ο βιασμός είναι το πιο αποτρόπαιο έγκλημα. Είναι ένα έγκλημα εξουσίας και επιβολής που προσβάλλει βάναυσα την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του θύματος, το οποίο προβλέπεται και τιμωρείται ως κακούργημα από τη διάταξη του άρθρου 336 του ΠΚ.  

Ως ενδοοικογενειακή βία δε, ορίζεται κάθε είδους σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύματος από τον πρώην ή νυν σύζυγο ή σύντροφο, καθώς και από μέλη της οικογένειάς του. Κύριες εκφάνσεις της ενδοοικογενειακής βίας αποτελούν η βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων, οι επιθέσεις εφήβων προς τους γονείς, η κακοποίηση και εκμετάλλευση ανήλικων ή ηλικιωμένων μελών της οικογένειας. Κάθε μορφή ενδοοικογενειακής βίας προβλέπεται και τιμωρείται από τον Ν. 3500/2006 (Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις).

Δυστυχώς, παρά τη σχετική πρόοδο που έχει συντελεστεί, η διατήρηση έμφυλων στερεοτύπων, ο σεξισμός, η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση είναι δομικό και διαδεδομένο πρόβλημα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον Κόσμο, καθώς και ένα φαινόμενο που εμπλέκει θύματα και δράστες ανεξάρτητα από κάθε ηλικία, μορφωτικό επίπεδο, εισόδημα και κοινωνική θέση, με ανυπολόγιστες και ανεξερεύνητες σωματικές, σεξουαλικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις για το θύμα. Η άνιση κατανομή εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα έμφυλα στερεότυπα και ο σεξισμός, συμπεριλαμβανομένης της σχετικά νέας σεξιστικής ρητορικής στο διαδίκτυο και έξω από αυτό, συνιστούν γενεσιουργά αίτια κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών. Η σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των θυμάτων, όπως έντονο άγχος, κατάθλιψη, ντροπή, ενοχές, φοβίες, που τους οδηγούν συχνά στην απουσία τους από την εργασία ή στη μειωμένη απόδοση σε αυτήν, ενώ σε περίπτωση απόκρουσης της παρενόχλησης, τα θύματα βρίσκονται αντιμέτωπα με σοβαρές συνέπειες, όπως ο κίνδυνος απώλειας της εργασίας τους με τη μορφή του εξαναγκασμού τους σε παραίτηση ή της απόλυσης για εκδικητικούς λόγους και ο περιορισμός των προοπτικών τους για επαγγελματική ανέλιξη γενικότερα.

Την καταπολέμηση δε του φαινομένου στη ρίζα του δυσχεραίνει το γεγονός ότι τα κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης και εκφοβισμού σε μεγάλο βαθμό δεν καταγγέλλονται στις αρχές, λόγω της συνεχιζόμενης χαμηλής κοινωνικής ευαισθητοποίησης για το θέμα, της ανεπάρκειας διαύλων υποστήριξης των θυμάτων και του γεγονότος ότι θεωρείται λεπτό ζήτημα από την κοινωνία, μολονότι υπάρχουν επίσημες διαδικασίες για την αντιμετώπισή του τόσο στον χώρο εργασίας, όσο  και σε άλλους χώρους. Δυστυχώς, τα όρια είναι ακόμα θολά στην Ελλάδα. Η ανοχή και η άγνοια των δικαιωμάτων του θύματος σε τέτοιες περιπτώσεις βρίσκονται σε υψηλά ποσοστά. Πολύ συχνά η αμηχανία, η αβεβαιότητα και η ενοχή κυριεύουν το θύμα. Φαίνεται, δυστυχώς, πως οι γυναίκες διστάζουν να αναφέρουν τη σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση που έχουν υποστεί, ενδυναμώνοντας έτσι τον θύτη, ο οποίος καταφέρνει να κρατά το θύμα σιωπηλό και υποτελές, ενώ και η αντίδραση του εργασιακού περιβάλλοντος χαρακτηρίζεται από αμηχανία και αδυναμία παρέμβασης για παρεμφερείς ή διαφορετικούς λόγους. Σύμφωνα με τα στοιχεία σχετικής έρευνας που διεξήγαγε η ActionAid, το 85% των γυναικών στην Ελλάδα έχει δεχθεί σεξουαλική παρενόχληση, αλλά μόνο το 6% μίλησε, έκανε καταγγελία, ζήτησε την παραδειγματική τιμωρία του θύτη. 

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί σημαντική δραστηριότητα από οργανώσεις και ιδρύματα, με τη δημιουργία και λειτουργία 18 ξενώνων φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών σε όλη την Ελληνική επικράτεια, καθώς και ανάλογη δραστηριότητα από μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.), οι οποίες αναλαμβάνουν σε πολλές περιπτώσεις την ψυχολογική υποστήριξη και τη νομική εκπροσώπηση θυμάτων κακοποίησης και βίας. Η 24ωρη τηλεφωνική γραμμή «SOS 15900» «Κατά της Βίας - Υπέρ των γυναικών», από την έναρξη της λειτουργίας της τον Μάρτιο του 2011, έχει δεχθεί πλήθος κλήσεων από όλη την Ελλάδα. Παράλληλα, όπως παραπάνω εκτίθεται, η χώρα μας διαθέτει επαρκές και ικανοποιητικό νομοθετικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης, τόσο στον χώρο εργασίας, όσο και στον δημόσιο χώρο εν γένει. Παρόλα αυτά, τα παραπάνω μέτρα αφορούν αποκλειστικά στην αποκατάσταση και στην επούλωση των τραυμάτων του θύματος και στην επανένταξή του μετά το τραυματικό γεγονός. Είναι λοιπόν σαφές ότι επαρκείς μηχανισμοί και νομοθετικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του φαινομένου της έμφυλης βίας και της κακοποίησης των γυναικών, μετά την εκδήλωσή του υπάρχουν.

Αυτό που λάμπει δια της απουσίας του είναι οι πολιτικές εκείνες, ο σχεδιασμός και συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος της έμφυλης βίας και της κακοποίησης των γυναικών στις ρίζες του, για την πρόληψή του και τελικά την εξάλειψή του. Την αμηχανία της κοινωνίας και της πολιτείας μας στις πρόσφατες αποκαλύψεις πρέπει να διαδεχθεί η συνειδητοποίηση ότι η έμφυλη βία και κακοποίηση είναι ζήτημα πάνω απ’ όλα νοοτροπίας και ‘’κουλτούρας’’, ανατροφής και παιδείας, με ρίζες στην ίδια την οικογένεια. Τότε μόνο θα μπορέσουμε να αναλογισθούμε πώς να αποτρέψουμε την εκδήλωση του νοσηρού αυτού φαινομένου και να το εξαλείψουμε. Εάν δεν αλλάξει η βαθιά ριζωμένη ‘’κουλτούρα’’ της κακοποίησης, θα συνεχίσει να παράγει τη γνωστή ‘’απενοχοποιημένη’’ πραγματικότητα. Ειδικοί μας εξηγούν πως πρέπει να είμαστε πραγματικά παρόντες στην ανατροφή των παιδιών μας. Να επιτρέπουμε στα παιδιά μας να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, πρέπει να τα σεβόμαστε για να τους μαθαίνουμε την αξιοπρέπεια και το σεβασμό. Επίσης πρέπει να μάθουμε στα αγόρια μας να σέβονται το «όχι» και στα κορίτσια μας να λένε το «όχι».    

     

Είναι επίσης γεγονός ότι εάν δεν υπάρξει πραγματική εκπαίδευση για την κουλτούρα της ισότητας σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής και ευαισθητοποίηση σε τέτοια ζητήματα ανισότητας, τότε δε θα αλλάξει τίποτα.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η πρωτοβουλία της Κυβέρνησης να καταθέσει το αμέσως προσεχές διάστημα προς κύρωση στη Βουλή, τη Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας, με σκοπό την ενσωμάτωση των διατάξεών της στο Ελληνικό Δίκαιο, κρίνεται ως μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση.  

ΖΕΦΗ Δ. ΚΡΟΥΜΤΣΗ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ